| తృష్ణాదూషణము | |
| చూడోత్తంసిత చారు చంద్రకలికా చంచచ్ఛిఖా భాస్వరో లీలా దగ్ధ విలోల కామ శలభః శ్రేయో దశాగ్రే స్ఫురన్‌ । అంతః స్ఫూర్జదపార మోహ తిమిర ప్రాగ్భారముచ్చాటయన్‌ శ్చేతః సద్మని యోగినాం విజయతే జ్ఞాన ప్రదీపో హరః ॥ | 1 |
| భ్రాంతం దేశమనేక దుర్గ విషమం ప్రాప్తం న కించిత్ఫలం త్యక్త్వా జాతి కులాభిమానముచితం సేవా కృతా నిష్ఫలా । భుక్తం మాన వివర్జితం పర గృహేష్వాశంకయా కాకవత్‌ తృష్ణే జృంభసి పాప కర్మ పిశునే నాద్యాపి సంతుష్యసి ॥ | 2 |
| ఉత్ఖాతం నిధి శంకయా క్షితి తలం ధ్మాతా గిరేర్ధాతవో నిస్తీర్ణః సరితాం పతిర్నృపతయో యత్నేన సంతోషితాః । మంత్రారాధన తత్పరేణ మనసా నీతాః శ్మశానే నిశాః ప్రాప్తః కాణ వరాటకోఽపి న మయా తృష్ణే! సకామా భవ ॥ | 3 |
| ఖలాలాపాః సోఢాః కథమపి తదారాధన పరై ర్నిగృహ్యాంతర్బాష్పం హసితమపి శూన్యేన మనసా । కృతో విత్త స్తంభప్రతిహత ధియామంజలిరపి త్వమాశే! మోఘాశే! కి మపర మతో నర్తయసి మామ్‌ ॥ | 4 |
| అమీషాం ప్రాణానాం తులిత బిసినీ పత్ర పయసాం కృతే కిం నాస్మాభిర్విగళిత వివేకైర్వ్యవసితమ్‌ । యదాఢ్యానామగ్రే ద్రవిణ మద నిఃసంజ్ఞ మనసాం కృతం వీతవ్రీడై ర్నిజగుణ కథా పాతకమపి ॥ | 5 |
| క్షాంతం న క్షమయా గృహోచిత సుఖం త్యక్తం న సంతోషతః సోఢో దుఃసహ శీత తాప పవన క్లేశో న తప్తం తపః । ధ్యాతం విత్తమహర్నిశం నియమితప్రాణైర్న శంభోః పదం తత్తత్కర్మ కృతం యదేవ మునిభిస్తైస్తైః ఫలైర్వంచితాః ॥ | 6 |
| భోగా న భుక్తా వయమేవ భుక్తా స్తపో న తప్తం వయమేవ తప్తాః । కాలో న యాతో వయమేవ యాతా స్తృష్ణా న జీర్ణా వయమేవ జీర్ణాః ॥ | 7 |
| వలిభిర్ముఖమాక్రాంతం పలితేనాంకితం శిరః । గాత్రాణి శిథిలాయంతే తృష్ణైకా తరుణాయతే ॥ | 8 |
| నివృత్తా భోగేచ్ఛా పురుష బహు మానోఽపి గళితః సమానాః స్వర్యాతాః సపది సుహృదో జీవిత సమాః । శనైర్యష్ట్యుత్థానం ఘన తిమిర రుద్ధే చ నయనే అహో దృష్టః కాయస్తదపి మరణాపాయ చకితః ॥ | 9 |
| ఆశా నామ నదీ మనోరథ జలా తృష్ణా తరంగాకులా రాగ గ్రాహవతీ వితర్క విహగా ధైర్య ద్రుమ ధ్వంసినీ । మోహావర్త సుదుస్తరాతిగహనా ప్రోత్తుంగ చింతా తటీ తస్యాః పారగతా విశుద్ధమనసో నందంతి యోగీశ్వరాః ॥ | 10 |
| విషయపరిత్యాగ విడంబనము | |
| న సంసారోత్పన్నం చరితమనుపశ్యామి కుశలం విపాకః పుణ్యానాం జనయతి భయం మే విమృశతః । మహద్భిః పుణ్యౌఘైశ్చిర పరిగృహీతాశ్చ విషయాః మహాంతో జాయంతే వ్యసనమివ దాతుం విషయిణామ్‌ ॥ | 11 |
| అవశ్యం యాతారశ్చిరతరముషిత్వాఽపి విషయా వియోగే కో భేదస్త్యజతి స జనో యత్స్వయమమూన్‌ । వ్రజంతః స్వాతంత్ర్యాదతుల పరితాపాయ మనసః స్వయం త్యక్తా హ్యేతే శమ సుఖమనంతం విదధతి ॥ | 12 |
| బ్రహ్మజ్ఞాన వివేకినోఽమలధియః కుర్వంత్యహో దుష్కరం యన్ముంచంత్యుపభోగ భాంజ్యపి ధనాన్యేకాంతతో నిఃస్పృహాః । సంప్రాప్తాని పురా న సంప్రతి న చ ప్రాప్తౌ దృఢ ప్రత్యయాన్‌ వాంఛా మాత్ర పరిగ్రహాణ్యపి పరం త్యక్తుం న శక్తా వయమ్‌ ॥ | 13 |
| ధన్యానాం గిరి కందరేషు వసతాం జ్యోతిః పరం ధ్యాయతా మానందాశ్రు జలం పిబంతి శకునా నిఃశంకమంకేశయాః । అస్మాకం తు మనోరథోపరచిత ప్రాసాద వాపీ తట క్రీడా కానన కేళి కౌతుక జుషా మాయుఃపరం క్షీయతే ॥ | 14 |
| భిక్షాఽశనం తదపి నీరసమేక వారం శయ్యా చ భూః పరిజనో నిజదేహమాత్రమ్‌ । వస్త్రం విశీర్ణ శతఖండమయీ చ కంథా హా హా తథాఽపి విషయా న జహాతి చేతః ॥ | 15 |
| స్తనౌ మాంసగ్రంథీ కనక కలశావిత్యుపమితౌ ముఖం శ్లేష్మాగారం తదపి చ శశాంకేన తులితమ్‌ । స్రవన్మూత్ర క్లిన్నం కరివర శిరఃస్పర్ధి జఘనం ముహుర్నింద్యం రూపం కవిజన విశేషై ర్గురుకృతమ్‌ ॥ | 16 |
| ఏకో రాగిషు రాజతే ప్రియతమా దేహార్ధధారీ హరో నీరాగేషు జనో విముక్త లలనాసంగో న యస్మాత్పరః । దుర్వార స్మర బాణ పన్నగ విష వ్యావిద్ధ ముగ్ధో జనః శేషః కామ విడంబితాన్న విషయాన్భోక్తుం న మోక్తుం క్షమః ॥ | 17 |
| అజానందాహాత్మ్యం పతతు శలభో దీపదహనే స మీనోఽప్యజ్ఞానాద్బడిశ యుతమశ్నాతు పిశితమ్‌ । విజానంతోఽప్యేతే వయమిహ విపజ్జాలజటిలాన్‌ న ముంచామః కామా నహహ గహనో మోహ మహిమా ॥ | 18 |
| తృషా శుష్యత్యాస్యే పిబతి సలిలం శీత మధురం క్షుధార్తః శాల్యన్నం కబళయతి మాంసాది కలితమ్‌ । ప్రదీప్తే కామాగ్నౌ సుదృఢతరమాలింగతి వధూం ప్రతీకారం వ్యాధేః సుఖమితి విపర్యస్యతి జనః ॥ | 19 |
| తుంగం వేశ్మ సుతాః సతామభిమతాః సంఖ్యాతిగాః సంపదః కల్యాణీ దయితా వయశ్చ నవమిత్యజ్ఞాన మూఢో జనః । మత్వా విశ్వమనశ్వరం నివిశతే సంసార కారాగృహే సందృశ్య క్షణ భంగురం తదఖిలం ధన్యస్తు సన్న్యస్యతి ॥ | 20 |
| యాచ్ఞాదైన్య దూషణము | |
| దీనా దీన ముఖైః సదైవ శిశుకైరాకృష్ట జీర్ణాంబరా క్రోశద్భిః క్షుధితైర్నిరన్న విధురా దృశ్యా న చేద్గేహినీ । యాచ్ఞాభంగ భయేన గద్గద గళ త్రుట్యద్విలీనాక్షరం కో దేహీతి వదేత్స్వ దగ్ధ జఠరస్యార్థే మనస్వీ పుమాన్‌ ॥ | 21 |
| అభిమత మహామాన గ్రంథి ప్రభేద పటీయసీ గురుతర గుణ గ్రామాంభోజ స్ఫుటోజ్జ్వల చంద్రికా । విపుల విలసల్లజ్జావల్లీ వితాన కుఠారికా జఠర పిఠరీ దుష్పూరేయం కరోతి విడంబనమ్‌ ॥ | 22 |
| పుణ్యే గ్రామే వనే వా మహతి సిత పటచ్ఛన్న పాలీ కపాలీ మాదాయ న్యాయ గర్భ ద్విజ హుత హుత భుగ్ధూమ ధూమ్రోపకంఠే । ద్వారం ద్వారం ప్రవిష్టో వరముదర దరీ పూరణాయ క్షుధార్తో మానీ ప్రాణైః సనాథో న పునరనుదినం తుల్య కుల్యేషు దీనః ॥ | 23 |
| గంగా తరంగ హిమ శీకర శీతలాని విద్యాధరాధ్యుషిత చారు శిలా తలాని । స్థానాని కిం హిమవతః ప్రళయం గతాని యత్సావమాన పర పిండ రతా మనుష్యాః ॥ | 24 |
| కిం కందాః కందరేభ్యః ప్రళయముపగతా నిర్ఝరా వా గిరిభ్యః ప్రధ్వస్తా వా తరుభ్యః సరసఫలభృతో వల్కలిన్యశ్చ శాఖాః । వీక్ష్యంతే యన్ముఖాని ప్రసభమపగత ప్రశ్రయాణాం ఖలానాం దుఃఖాప్త స్వల్ప విత్త స్మయ పవన వశానర్తిత భ్రూ లతాని ॥ | 25 |
| పుణ్యైర్మూలఫలై స్తథా ప్రణయినీం వృత్తిం కురుష్వాధునా భూశయ్యాం నవపల్లవై రకృపణైరుత్తిష్ఠ యావో వనమ్‌ । క్షుద్రాణా మవివేకమూఢ మనసాం యత్రేశ్వరాణాం సదా విత్త వ్యాధి వికార విహ్వల గిరాం నామాపి న శ్రూయతే ॥ | 26 |
| ఫలం స్వేచ్ఛా లభ్యం ప్రతివనమఖేదం క్షితిరుహాం పయః స్థానే స్థానే శిశిర మధురం పుణ్య సరితామ్‌ । మృదుస్పర్శా శయ్యా సులలిత లతాపల్లవమయీ సహంతే సంతాపం తదపి ధనినాం ద్వారి కృపణాః ॥ | 27 |
| యే వర్తంతే ధనపతిపురః ప్రార్థనా దుఃఖభాజో యే చాల్పత్వం దధతి విషయాక్షేప పర్యాప్త బుద్ధేః । తేషామంతః స్ఫురిత హసితం వాసరాణాం స్మరేయం ధ్యాన చ్ఛేదే శిఖరి కుహర గ్రావ శయ్యా నిషణ్ణః ॥ | 28 |
| యే సంతోష నిరంతర ప్రముదితా స్తేషాం న భిన్నా ముదో యే త్వన్యే ధన లుబ్ధ సంకులధియ స్తేషాం న తృష్ణా హతా । ఇత్థం కస్య కృతే కృతః స విధినా తాదృక్పదం సంపదాం స్వాత్మన్యేవ సమాప్త హేమ మహిమా మేరుర్న మే రోచతే ॥ | 29 |
| భిక్షాహార మదైన్య మప్రతిసుఖం భీతిచ్ఛిదం సర్వతో దుర్మాత్సర్య మదాభిమాన మథనం దుఃఖౌఘ విధ్వంసనమ్‌ । సర్వత్రాన్వహ మప్రయత్నసులభం సాధు ప్రియం పావనం శంభోః సత్రమవార్య మక్షయనిధిం శంసంతి యోగీశ్వరాః ॥ | 30 |
| భోగాస్థైర్య వర్ణనము | |
| భోగే రోగభయం కులే చ్యుతిభయం విత్తే నృపాలాద్భయం మానే ధైన్యభయం బలే రిపుభయం రూపే జరాయా భయమ్‌ । శాస్త్రే వాదిభయం గుణే ఖలభయం కాయే కృతాంతాద్భయం సర్వం వస్తు భయాన్వితం భువి నృణాం వైరాగ్య మే వాభయమ్‌ ॥ | 31 |
| ఆక్రాంతం మరణేన జన్మ జరసా చాత్యుజ్జ్వలం యౌవనం సంతోషో ధనలిప్సయా శమసుఖం ప్రౌఢాంగనా విభ్రమైః । లోకైర్మత్సరిభిర్గుణా వనభువో వ్యాళై ర్నృపా దుర్జనై రస్థైర్యేణ విభూతయోఽప్యుపహతా గ్రస్తం న కిం కేన వా ॥ | 32 |
| ఆధివ్యాధి శతైర్జనస్య వివిధైరారోగ్యమున్మూల్యతే లక్ష్మీర్యత్ర పతంతి తత్ర వివృత ద్వారా ఇవ వ్యాపదః । జాతం జాతమవశ్యమాశు వివశం మృత్యుః కరోత్యాత్మసాత్‌ తత్కిం తేన నిరంకుశేన విధినా యన్నిర్మితం సుస్థిరమ్‌ ॥ | 33 |
| భోగాస్తుంగతరంగ భంగ తరళాః ప్రాణాః క్షణధ్వంసినః స్తోకాన్యేవ దినాని యౌవన సుఖస్ఫూర్తిః ప్రియాసు స్థితా । తత్సంసారమసారమేవ నిఖిలం బుద్ధ్వా బుధా బోధకా లోకానుగ్రహ పేశలేన మనసా యత్నః సమాధీయతామ్‌ ॥ | 34 |
| భోగా మేఘ వితాన మధ్య విలసత్సౌదామనీ చంచలా ఆయుర్వాయు విఘట్టితాబ్జ పటలీ లీనాంబువద్భంగురమ్‌ । లోలా యౌవన లాలసా స్తనుభృతామిత్యాకలయ్య ద్రుతం యోగే ధైర్య సమాధి సిద్ధి సులభే బుద్ధిం విదద్ధ్వం బుధాః ॥ | 35 |
| ఆయుః కల్లోల లోలం కతిపయ దివసస్థాయినీ యౌవన శ్రీ రర్థాః సంకల్పకల్పా ఘన సమయ తటిద్విభ్రమా భోగ పూగాః । కంఠాశ్లేషోపగూఢం తదపి చ న చిరం యత్ప్రియాభః ప్రణీతం బ్రహ్మణ్యాసక్త చిత్తా భవత భవభయాంభోధి పారం తరీతుమ్‌ ॥ | 36 |
| కృచ్ఛ్రేణామేధ్య మధ్యే నియమిత తనుభిః స్థీయతే గర్భ వాసే కాంతా విశ్లేష దుఃఖ వ్యతికర విషమో యౌవనే చోపభోగః । వామాక్షీణామవజ్ఞా విహసిత వసతి ర్వృద్ధభావోఽప్యసాధుః సంసారే రే మనుష్యా వదత యది సుఖం స్వల్పమప్యస్తి కించిత్‌ ॥ | 37 |
| వ్యాఘ్రీవ తిష్ఠతి జరా పరితర్జయంతీ రోగాశ్చ శత్రవ ఇవ ప్రహరంతి దేహమ్‌ । ఆయుః పరిస్రవతి భిన్న ఘటా దివాంభో లోకస్తథా ప్యహిత మాచరతీతి చిత్రమ్‌ ॥ | 38 |
| భోగా భంగుర వృత్తయో బహువిధాస్తైరేవ చాయం భవ స్తత్కస్యేహ కృతే పరిభ్రమత రే లోకాః కృతం చేష్టితైః । ఆశా పాశ శతోపశాంతి విశదం చేతః సమాధీయతాం కామోత్పత్తి వశాత్స్వధామని యది శ్రద్ధేయమస్మద్వచః ॥ | 39 |
| బ్రహ్మేంద్రాది మరుద్గణాం స్తృణకణా న్యత్ర స్థితో మన్యతే యత్స్వాదా ద్విరసా భవంతి విభవా స్త్రైలోక్య రాజ్యాదయః । భోగః కోఽపి స ఏక ఏవ పరమో నిత్యోదితో జృంభతే భోః సాధో క్షణభంగురే తదితరే భోగే రతిం మా కృథాః ॥ | 40 |
| కాలమహిమానువర్ణనము | |
| సా రమ్యా నగరీ మహాన్స నృపతిః సామంత చక్రం చ తత్‌ పార్శ్వే తస్య చ సా విదగ్ధ పరిషత్తాశ్చంద్ర బింబాననాః । ఉద్వృత్తః స రాజ పుత్ర నివహస్తే వందిన స్తాః కథాః సర్వం యస్య వశాదగా త్స్మృతిపథం కాలాయ తస్మై నమః ॥ | 41 |
| యత్రానేకః క్వచిదపి గృహే తత్ర తిష్ఠ త్యథైకో యత్రాప్యేక స్తదను బహవస్తత్ర నైకోఽపి చాంతే । ఇత్థం చేమౌ రజని దివసౌ దోలయం ద్వా వి వాక్షౌ కాలః కల్యో భువన ఫలకే క్రీడతి ప్రాణి శారైః ॥ | 42 |
| ఆదిత్యస్య గతాగతైరహరహః సంక్షీయతే జీవితం వ్యాపారైర్బహు కార్య భార గురుభిః కాలో న విజ్ఞాయతే । దృష్ట్వా జన్మ జరా విపత్తి మరణం త్రాసశ్చ నోత్పద్యతే పీత్వా మోహమయీం ప్రమాద మదిరామున్మత్త భూతం జగత్‌ ॥ | 43 |
| రాత్రిః సైవ పునః స ఏవ దివసో మత్వా ముధా జంతవో ధావంత్యుద్యమిన స్తథైవ నిభృత ప్రారబ్ధ తత్తత్క్రియాః । వ్యాపారైః పునరుక్త భూత విషయైరిత్థం విధేనామునా సంసారేణ కదర్థితా వయమహో మోహా న్న లజ్జామహే ॥ | 44 |
| న ధ్యానం పదమీశ్వరస్య విధివత్సంసార విచ్ఛిత్తయే స్వర్గ ద్వార కవాట పాటన పటుర్ధర్మోఽపి నోపార్జితః । నారీ పీన పయోధరోరు యుగళం స్వప్నేఽపి నాలింగితం మాతుః కేవలమేవ యౌవన వన చ్ఛేదే కుఠారా వయమ్‌ ॥ | 45 |
| నాభ్యస్తా ప్రతివాది బృంద దమనీ విద్యా వినీతోచితా ఖడ్గాగ్రైః కరి కుంభ పీఠ దళనైర్నాకం న నీతం యశః । కాంతాకోమల పల్లవాధర రసః పీతో న చంద్రోదయే తారుణ్యం గతమేవ నిష్ఫలమహో శూన్యాలయే దీపవత్‌ ॥ | 46 |
| విద్యా నాధిగతా కళంక రహితా విత్తం చ నోపార్జితం శుశ్రూషాఽపి సమాహితేన మనసా పిత్రోర్న సంపాదితా । ఆలోలాయత లోచనాః ప్రియతమాః స్వప్నేఽపి నాలింగితాః కాలోఽయం పర పిండ లోలుపతయా కాకైరివ ప్రేరితః ॥ | 47 |
| వయం యేభ్యో జాతాశ్చిర పరిగతా ఏవ ఖలు తే సమం యైః సంవృద్ధాః స్మృతి విషయతాం తేఽపి గమితాః । ఇదానీ మేతే స్మః ప్రతిదివస మాసన్న పతనా గతాస్తుల్యావస్థాం సికతిలనదీ తీర తరుభిః ॥ | 48 |
| ఆయుర్వర్ష శతం నృణాం పరిమితం రాత్రౌ తదర్ధం గతం తస్యార్ధస్య పరస్య చార్ధమపరం బాలత్వ వృద్ధత్వయోః । శేషం వ్యాధి వియోగ దుఃఖ సహితం సేవాదిభిర్నీయతే జీవే వారి తరంగ చంచలతరే సౌఖ్యం కుతః ప్రాణినామ్‌ ॥ | 49 |
| క్షణం బాలో భూత్వా క్షణంపై యువా కామ రసికః క్షణం విత్తైర్హీనః క్షణమపి చ సంపూర్ణ విభవః । జరా జీర్ణైరంగైర్నట ఇవ బలీ మండిత తను ర్నరః సంసారాంతే విశతి యమధానీ యవనికామ్‌ ॥ | 50 |
| యతినృపతి సంవాదము | |
| త్వం రాజా వయమప్యుపాసిత గురు ప్రజ్ఞాభిమానోన్నతాః ఖ్యాతస్త్వం విభవైర్యశాంసి కవయో దిక్షు ప్రతన్వంతి నః । ఇత్థం మాన ధనాతి దూరముభయోరప్యావయోరంతరం యద్యస్మాసు పరాఙ్ముఖోఽసి వయమప్యేకాంతతో నిఃస్పృహా ॥ | 51 |
| అర్థానామీశిషే త్వం వయమపి చ గిరామీశ్మహే యావదర్థం శూరస్త్వం వాది దర్ప వ్యుపశమన విధా వక్షయం పాటవం నః । సేవంతే త్వాం ధనాఢ్యా మతిమలహతయే మామపి శ్రోతు కామా మయ్యప్యాస్థా న తే చేత్త్వయి మమ నితరామేవ రాజన్ననాస్థా ॥ | 52 |
| వయమిహ పరితుష్టా వల్కలైస్త్వం దుకూలైః సమ ఇహ పరితోషో నిర్విశేషో విశేషః । స తు భవతు దరిద్రో యస్య తృష్ణా విశాలా మనసి చ పరితుష్టే కోఽర్థవాన్‌ కో దరిద్రః ॥ | 53 |
| ఫలమలమశనాయ స్వాదు పానాయ తోయం క్షితిరపి శయనార్థం వాససే వల్కలం చ । నవ ధన మధుపాన భ్రాంత సర్వేంద్రియాణా మవినయమనుమంతుం నోత్సహే దుర్జనానామ్‌ ॥ | 54 |
| అశ్నీమహి వయం భిక్షామాశావాసో వసీమహి । శయీమహి మహీపృష్ఠే కుర్వీమహి కి మీశ్వరైః ॥ | 55 |
| న నటా న విటా న గాయకా న చ సభ్యేతర వాద చుంచవః । నృపమీక్షితు మత్ర కే వయం స్తన భారానమితా న యోషితః ॥ | 56 |
| విపుల హృదయై ర్ధన్యైః కైశ్చిజ్జగజ్జనితం పురా విధృతమపరైర్దత్తం చాన్యైర్విజిత్య తృణం యథా । ఇహ హి భువనాన్యన్యైర్ధీరాశ్చతుర్దశ భుంజతే కతిపయ పుర స్వామ్యే పుంసాం క ఏష మద జ్వరః ॥ | 57 |
| అభుక్తాయాం యస్యాం క్షణమపి న యాతం నృప శతై ర్భువస్తస్యా లాభే క ఇవ బహుమానః క్షితి భృతామ్‌ । తదంశస్యాప్యంశే తదవయ లేశేఽపి పతయో విషాదే కర్తవ్యే విదధతి జడాః ప్రత్యుత ముదమ్‌ ॥ | 58 |
| మృత్పిండో జల రేఖయా వలయితః సర్వోఽప్యయం నన్వణుః స్వాంశీకృత్య స ఏవ సంయుగశతై రాజ్ఞాం గణైర్భుజ్యతే । యే దద్యుర్దదతోఽథవా కిమపరం క్షుద్రా దరిద్రా భృశం ధిగ్ధిక్తాన్‌ పురుషాధమాన్‌ ధనకణాన్వాంఛంతి తేభ్యోఽపి యే ॥ | 59 |
| స జాతః కోఽప్యాసీన్మదన రిపుణా మూర్ధ్ని ధవళం కపాలం యస్యోచ్చైర్వినిహితమలంకార విధయే । నృభిః ప్రాణ త్రాణ ప్రవణ మతిభిః కైశ్చిదధునా నమద్భిః కః పుంసామయమతుల దర్ప జ్వర భరః ॥ | 60 |
| మనస్సంబోధన నియమనము | |
| పరేషాం చేతాంసి ప్రతిదివసమారాధ్య బహుధా ప్రసాదం కిం నేతుం విశసి హృదయ క్లేశ కలితమ్‌ । ప్రసన్నే త్వయ్యంతః స్వయముదిత చింతామణి గణో వివిక్తః సంకల్పః కిమభిలషితం పుష్యతి న తే ॥ | 61 |
| పరిభ్రమసి కిం వృథా క్వచన చిత్త విశ్రామ్యతాం స్వయం భవతి యద్యథా భవతి తత్తథా నాన్యథా । అతీతమననుస్మరన్నపి చ భావ్య సంకల్పయ న్నతర్కిత సమాగమానుభవామి భోగానహమ్‌ ॥ | 62 |
| ఏతస్మాద్విరమేంద్రియార్థ గహనా దాయాసకా దాశ్రయ శ్రేయో మార్గమశేష దుఃఖ శమన వ్యాపార దక్షం క్షణాత్‌ । స్వాత్మీభావముపైహి సంత్యజ నిజాం కల్లోల లోలాం గతిం మా భూయో భజ భంగురాం భవ రతిం చేతః ప్రసీదాధునా ॥ | 63 |
| మోహం మార్జయ తాముపార్జయ రతిం చంద్రార్ధ చూడామణౌ చేతః స్వర్గ తరంగిణీ తట భువా మాసంగ మంగీకురు । కో వా వీచిషు బుద్బుదేషు చ తడిల్లేఖాసు చ స్త్రీషు చ జ్వాలాగ్రేషు చ పన్నగేషు చ సరిద్వేగేషు చ ప్రత్యయః ॥ | 64 |
| చేతశ్చింతయ మా రమాం సకృదిమామస్థాయినీమాస్థయా భూపాల భ్రుకుటీ కుటీ విహరణ వ్యాపార పణ్యాంగనామ్‌ । కంథా కంచుకితాః ప్రవిశ్య భవన ద్వారాణి వారాణసీ రథ్యా పంక్తిషు పాణి పాత్ర పతితాం భిక్షామపేక్షామహే ॥ | 65 |
| అగ్రే గీతం సరస కవయః పార్శ్వయోర్దాక్షిణాత్యాః పశ్చాల్లీలావలయ రణితం చామర గ్రాహిణీనామ్‌ । యద్యస్త్యేవం కురు భవ రసాస్వాదనే లంపటత్వం నో చే చ్చేతః ప్రవిశ సహసా నిర్వికల్పే సమాధౌ ॥ | 66 |
| ప్రాప్తాః శ్రియః సకల కామ దుఘా స్తతః కిం న్యస్తం పదం శిరసి విద్విషతాం తతః కిమ్‌ । సంపాదితాః ప్రణయినో విభవై స్తతః కిం కల్పం స్థితా స్తనుభృతాం తనుభి స్తతః కిమ్‌ ॥ | 67 |
| భక్తిర్భవే మరణ జన్మ భయం హృదిస్థం స్నేహో న బంధుషు న మన్మథజా వికారాః । సంసర్గ దోష రహితా విజనా వనాంతా వైరాగ్యమస్తి కిమితః పరమర్థనీయమ్‌ ॥ | 68 |
| తస్మాదనంతమజరం పరమం వికాసి తద్బ్రహ్మ చింతయ కిమేభి రసద్వికల్పైః । యస్యానుషంగిణ ఇమే భువనాధిపత్య భోగాదయః కృపణ లోక మతా భవంతి ॥ | 69 |
| పాతాళ మావిశసి యాసి నభో విలంఘ్య దిఙ్మండలం భ్రమసి మానస చాపలేన । భ్రాంత్యాఽపి జాతు విమలం కథమాత్మనీనం తద్బ్రహ్మ నస్మరసి నిర్వృతి మేషి యేన ॥ | 70 |
| నిత్యానిత్య వస్తువిచారము | |
| కిం వేదైః స్మృతిభిః పురాణ పఠనైః శాస్త్రైర్మహా విస్తరైః స్వర్గ గ్రామ కుటీ నివాస ఫలదైః కర్మ క్రియా విభ్రమైః । ముక్త్వైకం భవ దుఃఖ భార రచనా విధ్వంస కాలానలం స్వాత్మానంద పద ప్రవేశ కలనం శేషైర్వణిగ్వృత్తిభిః ॥ | 71 |
| యతో మేరుః శ్రీమాన్నిపతతి యుగాంతాగ్ని వలితః సముద్రాః శుష్యంతి ప్రచుర మకర గ్రాహ నిలయాః । ధరా గచ్ఛత్యంతం ధరణి ధర పాదైరపి ధృతా శరీరే కా వార్తా కరికలభ కర్ణాగ్ర చపలే ॥ | 72 |
| గాత్రం సంకుచితం గతిర్విగళితా భ్రష్టా చ దంతావళి ర్దృష్టిర్నశ్యతి వర్ధతే బధిరతా వక్త్రం చ లాలాయతే । వాక్యం నాద్రియతే చ బాంధవ జనో భార్యా న శుశ్రూషతే హా! కష్టం! పురుషస్య జీర్ణ వయసః పుత్రోఽప్యమిత్రాయతే ॥ | 73 |
| వర్ణం సితం శిరసి వీక్ష్య శిరోరుహాణాం స్థానం జరా పరిభవస్య తదా పుమాంసమ్‌ । ఆరోపితాస్థి శకలం పరిహృత్య యాంతి చండాల కూపమివ దూరతరం తరుణ్యః ॥ | 74 |
| యావత్స్వస్థమిదం శరీరమరుజం యావచ్చ దూరే జరా యావచ్చేంద్రియ శక్తిరప్రతిహతా యావత్క్షయో నాయుషః । ఆత్మ శ్రేయసి తావదేవ విదుషా కార్యః ప్రయత్నో మహాన్‌ సందీప్తే భవనే తు కూప ఖననం ప్రత్యుద్యమః కీదృశః ॥ | 75 |
| తపస్యంతః సంతః కిమధినివసామః సురనదీం గుణోదారా న్దారానుత పరిచరామః సవినయమ్‌ । పిబామః శాస్త్రౌఘానుత వివిధ కావ్యామృత రసాన్‌ న విద్మః కిం కుర్మః కతిపయ నిమేషాయుషి జనే ॥ | 76 |
| దురారాధ్యాశ్చామీ తురగ చల చిత్తాః క్షితిభుజో వయం తు స్థూలేచ్ఛాః సుమహతి ఫలే బద్ధ మనసః । జరా దేహం మృత్యుర్హరతి దయితం జీవితమిదం సఖే! నాన్యచ్ఛ్రేయో జగతి విదుషోఽన్యత్ర తపసః ॥ | 77 |
| మానే మ్లాయిని ఖండితే చ వసుని వ్యర్థే ప్రయాతేఽర్థిని క్షీణే బంధుజనే గతే పరిజనే నష్టే శనైర్యౌవనే । యుక్తం కేవలమేతదేవ సుధియాం యజ్జహ్నుకన్యాపయః పూతా గ్రావగిరీంద్ర కందర తటీ కుంజే నివాసః క్వచిత్‌ ॥ | 78 |
| రమ్యాశ్చంద్ర మరీచయస్తృణవతీ రమ్యా వనాంతః స్థలీ రమ్యం సాధు సమాగమాగత సుఖం కావ్యేషు రమ్యాః కథాః । కోపోపాహిత బాష్ప బిందు తరళం రమ్యం ప్రియాయా ముఖం సర్వం రమ్యమనిత్యతాముపగతే చిత్తే న కించిత్పునః ॥ | 79 |
| రమ్యం హర్మ్యతలం న కిం వసతయే శ్రావ్యం న గేయాదికం కిం వా ప్రాణసమా సమాగమ సుఖం నైవాధిక ప్రీతయే । కిం తు భ్రాంత పతంగ పక్షపవనవ్యాలోల దీపాంకుర చ్ఛాయా చంచలమాకలయ్య సకలం సంతో వనాంతం గతాః ॥ | 80 |
| శివార్చనము | |
| ఆసంసారా త్త్రిభువనమిదం చిన్వతాం తాత! తాదృఙ్‌ నైవాస్మాకం నయన పదవీం శ్రోత్ర మార్గం గతో వా । యోఽయం ధత్తే విషయ కరిణో గాఢ గూఢాభిమాన క్షీబ స్యాంతఃకరణ కరిణః సంయమాలాన లీలామ్‌ ॥ | 81 |
| యదేతత్స్వచ్ఛందం విహరణ మకార్పణ్యమశనం స హార్యైః సంవాసః శ్రుతముపశమైక వ్రత ఫలమ్‌ । మనో మందస్పందం బహిరపి చిరస్యాపి విమృశ న్న జానే కస్యైషా పరిణతి రుదారస్య తపసః ॥ | 82 |
| జీర్ణా ఏవ మనోరథాశ్చ హృదయే యాతం చ తద్యౌవనం హంతాంగేషు గుణాశ్చ వంధ్య ఫలతాం యాతా గుణజ్ఞైర్వినా । కిం యుక్తం సహసాఽభ్యుపైతి బలవాన్కాలః కృతాంతోఽక్షమీ హా! జ్ఞాతం మదనాంతకాంఘ్రియుగళం ముక్త్వాఽస్తి నాన్యా గతిః ॥ | 83 |
| మహేశ్వరే వా జగతామధీశ్వరే జనార్దనే వా జగదంతరాత్మని । న వస్తు భేద ప్రతిపత్తిరస్తి మే తథాఽపి భక్తిస్తరుణేందు శేఖరే ॥ | 84 |
| స్ఫురత్స్ఫార జ్యోత్స్నాధవళిత తలే క్వాఽపి పులినే సుఖాసీనాః శాంతధ్వనిసు రజనీషు ద్యు సరితః । భవాభోగోద్విగ్నాః శివ శివ శివేత్యుచ్చవచసః కదా స్యా మానందోద్గత బహుళ బాష్పాప్లుత దృశః ॥ | 85 |
| వితీర్ణే సర్వస్వే తరుణ కరుణా పూర్ణ హృదయాః స్మరంతః సంసారే విగుణ పరిణామాం విధి గతిమ్‌ । వయం పుణ్యారణ్యే పరిణత శరచ్చంద్రకిరణాః త్రియామా నేష్యామో హర చరణ చింతైక శరణాః ॥ | 86 |
| కదా వారాణస్యా మమరతటినీరోధసి వసన్‌ వసానః కౌపీనం శిరసి నిదధానోఽంజలి పుటమ్‌ । అయే! గౌరీనాథ! త్రిపురహర! శంభో! త్రినయన! ప్రసీదేత్యాక్రోశన్నిమిషమివ నేష్యామి దివసాన్‌ ॥ | 87 |
| స్నాత్వా గాంగైః పయోభిః శుచి కుసుమ ఫలైరర్చయిత్వా విభో! త్వాం ధ్యేయే ధ్యానం నివేశ్య క్షితి ధర కుహర గ్రావ పర్యంక మూలే । ఆత్మారామః ఫలాశీ గురు వచన రతస్త్వత్ప్రసాదాత్స్మరారే దుఃఖం మోక్ష్యే కదాఽహం సమ కర చరణే పుంసి సేవాసముత్థమ్‌ ॥ | 88 |
| ఏకాకీ నిఃస్పృహః శాంతః పాణిపాత్రో దిగంబరః । కదా శంభో! భవిష్యామి కర్మ నిర్మూలన క్షమః ॥ | 89 |
| పాణిం పాత్రయతాం నిసర్గ శుచినా భైక్షేణ సంతుష్యతాం యత్ర క్వాఽపి నిషీదతాం బహు తృణం విశ్వం ముహుః పశ్యతామ్‌ । అత్యాగేఽపి తనోరఖండ పరమానందావబోధ స్పృశా మధ్వా కోఽపి శివ ప్రసాద సులభః సంపత్స్యతే యోగినామ్‌ ॥ | 90 |
| అవధూతచర్య | |
| కౌపీనం శత ఖండ జర్జరతరం కంథా పునస్తాదృశీ నైశ్చింత్యం నిరపేక్ష భైక్ష్యమశనం నిద్రా శ్మశానే వనే । స్వాతంత్ర్యేణ నిరంకుశం విహరణం స్వాంతం ప్రశాంతం సదా స్థైర్యం యోగ మహోత్సవేఽపి చ యది త్రైలోక్య రాజ్యేన కిమ్‌ ॥ | 91 |
| బ్రహ్మాండమండలీ మాత్రం కిం లోభాయ మనస్వినః । శఫరీ స్ఫురితేనాబ్ధిః క్షుబ్ధో న ఖలు జాయతే ॥ | 92 |
| మాతర్లక్ష్మి! భజస్వ కంచిదపరం మత్కాంక్షిణీ మా స్మ భూ ర్భోగేషు స్పృహయాళవస్తవ వశే కా నిఃస్పృహాణామసి । సద్యః స్యూత పలాశ పత్ర పుటికా పాత్రైః పవిత్రీ కృతై ర్భిక్షా వస్తుభిరేవ సంప్రతి వయం వృత్తిం సమీహామహే ॥ | 93 |
| మహా శయ్యా పృథ్వీ విపులముపధానం భుజ లతా వితానం చాకాశం వ్యజనమనుకూలోఽయమనిలః । స్ఫురద్దీప శ్చంద్రో విరతి వనితా సంగ ముదితః సుఖీ శాంతః శేతే మునిరతను భూతిర్నృప ఇవ ॥ | 94 |
| భిక్షాశీ జన మధ్య సంగ రహితః స్వాయత్త చేష్టః సదా హానా దాన విరక్త మార్గ నిరతః కశ్చిత్తపస్వీ స్థితః । రథ్యాకీర్ణ విశీర్ణ జీర్ణ వసనః సంప్రాప్త కంథాసనో నిర్మానో నిరహంకృతిః శమ సుఖాభోగైక బద్ధ స్పృహః ॥ | 95 |
| చండాలః కిమయం ద్విజాతిరథవా శూద్రోఽథ కిం తాపసః కిం వా తత్త్వ వివేక పేశల మతిర్యోగీశ్వరః కోఽపి కిమ్‌ । ఇత్యుత్పన్న వికల్ప జల్ప ముఖరై రాభాష్యమాణా జనై ర్న క్రుద్ధాః పథి నైవ తుష్ట మనసో యాంతి స్వయం యోగినః ॥ | 96 |
| హింసా శూన్యమయత్న లభ్యమశనం ధాత్రా మరుత్కల్పితం వ్యాళానం పశవస్తృణాంకుర భుజస్తుష్టాః స్థలీ శాయినః । సంసారార్ణవ లంఘన క్షమ ధియాం వృత్తిః కృతా సా నృణాం తా మన్వేషయతాం ప్రయాంతి సతతం సర్వే సమాప్తిం గుణాః ॥ | 97 |
| గంగాతీరే హిమగిరిశిలా బద్ధపద్మాసనస్య బ్రహ్మ ధ్యానాభ్యసన విధినా యోగనిద్రాం గతస్య । కిం తైర్భావ్యం మమ సుదివసై ర్యత్ర తే నిర్విశంకాః కండూయంతే జరఠ హరిణాః స్వాంగమంగే మదీయే ॥ | 98 |
| పాణిః పాత్రం పవిత్రం భ్రమణ పరిగతం భైక్ష్యమక్షయ్యమన్నం విస్తీర్ణం వస్త్రమాశా దశకమచపలం తల్పమస్వల్పముర్వీమ్‌ । యేషాం నిఃసంగతాంగీ కరణ పరిణత స్వాంతసంతోషిణ స్తే ధన్యాః సంన్యస్త దైన్య వ్యతికర నికరాః కర్మ నిర్మూలయంతి ॥ | 99 |
| మాత ర్మేదిని! తాత మారుతి! సఖే తేజః! సుబంధో జల! భ్రాత ర్వ్యోమ! నిబద్ధ ఏష భవతామంత్యః ప్రణామాంజలిః । యుష్మత్సంగ వశోపజాత సుకృత స్ఫార స్ఫురన్నిర్మల జ్ఞానాపాస్త సమస్త మోహ మహిమా లీయే పర బ్రహ్మణి ॥ | 100 |
